Үштілділік – бәсекеге қабілетті елдер қатарына апарар басты баспалдақтың бірі

Елбасымыз Н.Назарбаев «Ұлттық білім берудің  барлық буынының сапасын жақсартуда бізді  ауқымды жұмыс күтіп тұр. Мектеп  түлектері қазақ, орыс және ағылшын тілдерін білуге тиіс», — деп атап көрсеткен. Бүгінгі таңдағы педагогтар келешек ұрпаққа жол көрсетіп, жаңа фармацияның жаңа бағытындағы ұстазын қалыптастыру жолында. Осы бағыттарда жұмыс жасау үшін мұғалімдердің басты мақсаты іздену, оқу, келешекке сену.

Қазақстан дамыған елдердің қатарына жету мақсатында қарқынды даму үстінде. Бұл қарқын еліміздің білім беру жүйесіне де өз ықпалын тигізетіні анық. Білім беру реформасы сатылы түрде кезең — кезеңімен алға жылжу жолында.

Қазіргі өскелең ұрпақ — өмірге бейімделген, қоғамға қосар үлесі бар жеке тұлға болып қалыптасуда. Олардың нақты мақсаты — шапшаң дамыған, өзгеріске толы заман талабына сай, өмірде өз орнын таба алатын, халыққа кедергісіз қызмет жасай алатын алғыр да білімді болу. Білім берудегі өзгерістердің бірі — тілдерді меңгеруге деген ұмтылыс пен қызығушылықты  ояту.

Елбасымыз: «Біз білім — ғылым саласында бәсекеге қабілетті болмасақ, өз мақсатымызға жете алмаймыз. Барлығы мектептен, ал Қазақстан үшін ауыл мектебінен басталады», — деген болатын. Сондықтан ауыл балаларын ой — өрісі жоғары дамыған, халықаралық деңгейге сәйкес білімі бар азамат етіп тәрбиелеу — әр мұғалімнің міндеті. Қазір заман өзгеріске толы, қазіргі жылдамдықпен көшкен көштен қалмағанымыз жөн.

«2030 жылға қарай Қазақстан Орталық Азия барысына айналады және өзге дамушы елдерге үлгі болады» деген қанатты сөзі біздерді, яғни, ұстаздар қауымын жігерлі еткендей болды.

«Білім алу — батылдық, оны толықтыру — даналық, ал шебер қолдана білу — өнер» демей ме? Біздің мектеп осы қағидатты басшылыққа алып, өзіміз қызмет ететін Маңғыстау облысы Мұнайлы ауданы Маңғыстау ауылындағы №5 жалпы орта білім беру мектебінде тілдердің жобасын кезеңдеп жүзеге асыру жоспарын жасақтап, жаңа бағыттарды жаңғырту барысындамыз.

Атап айтар болсақ, «Үш тілде білім беруді дамытудың» 2016–2017 оқу жылына арналған мектепішілік жоспары жасақталды. Жоспар бойынша жыл басында үш тілді білім беруге өту бойынша дайындық жұмыстары ұйымдастырылды. Үш тілде білім беруді дамыту бойынша жол картасының орындалуына жауапты жұмыс тобы құрылып, бекітілді. Қыркүйек  айында «Тілдер күні» мерекесіне орай мектепішілік апталық болып өтті. Жоғарғы  сыныптарда «Информатика», «Физика», «Химия» және «Биология» пәндері бойынша ағылшын тілінде терминологиялық  сөздіктер құрастыруды қолға  ала бастады. Педагогтердің біліктілігін арттыру бағыты бойынша «НЗМ», ДББҰ «Өрлеу» БАҰО — мен байланыс жұмыстары жүргізіліп, «Үш тілді меңгеру жарқын болашақ кепілі» және «Заманауи білім беру жүйесінде көптілді білім беруді іске асырудың мүмкіндігі» атты баяндама оқылды. Мектепте «Үштұғырлы тіл: бүгінгі мен болашағы» деген тақырыпта пікірсайыс өтті. Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25 жылдығына орай «Тілдарын олимпиадасы» жоғары денгейде өтті. «Менің Президентім» тақырыбында үш тілде жазылған үздік эсселердің сырттай байқауы өткізілді. Ағылшын тілі әлемдегі таза, сөздік құрамы мол тілдердің бірі екені белгілі.

Ауыл оқушыларының арасында осы тілге деген қызығушылықтың бар екендігін аңғардық. Олар тіл адамның қарым — қатынас жасайтын құралы екенін жақсы түсінеді. Сол себепті 4 — сынып оқушыларынан сөздік жұмыстар, сөз тіркесі және сөйлеммен жұмыс, байланыстырып сөйлеуге дағдыландыру жұмыстарын жолға дұрыс қою мақсатында «Білім бекеті» айдарында сынақ алынды.

Сынақ мақсаты — оқушылардың ауызша сөйлеу дағдыларының қаншалықты  қалыптасу деңгейін анықтау. Мұғалімнің мақсаты — оқушыларын келешекте қоғамдық ортада ойын еркін жеткізуге, шебер сөйлеуге дағдыландыру.

Оқушыларды  игеруге тиісті сөздік қор, қысқаша сөздер және сөйлемдерді қамтуға жетелеу мақсатында терминологиялық сөздікке арналған  жеке дәптер бастады. Сөздіктермен танысу мақсаты — есту, сөйлеу, оқу, жазу, аудару арқылы  оқушылардың дарындылығын арттыру. Оқушылар сөзді және сөйлемді жаттап, практикалық тұрғыдан пайдалану арқылы тіл білімдерімен түрлі тәсілдерді игеретіндігін түсіндік. Оқыту барысында қандайда бір қиыншылықтарға, кедергілерге кездеспеудің алдын — алу мақсатында тілге деген оқушылардың қызығушылығын арттыру барысында  интеллектуалды шаралар өткізілді.

Бүгінгі ұрпақ ана тілін игеру арқылы  өз тарихын, төл мәдениеті мен әдебиетін бойына сіңіреді, санасында ұстайды. Орыс тілі Қазақстан үшін ақпарат тілі мен қоса ұлтаралық байланыс, ал ағылшын тілі ғылым, инновация  тілі десек дұрыс болар. Инновациялық  ақпарат  ағылшын тілін жетік меңгеруге алып келетіні сөзсіз. Бұл үш тілді  еркін меңгерген  оқушы бәсекелестікке қабілетті тұлғаға айналатыны шындық.

Тілдердің тұғырлылығын арттыруға бағытталған бағдарламалардың бірі -«Тілдерді қолдану мен дамытудың 2011 — 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы». Бағдарлама мақсаты: қазақ тілінің мәртебесін көтеру, орыс тілін жетік білу, ағылшын тілін меңгерту. Қазіргі таңда мектебімізде оқушылар бір мезгілде үш тілде қазақша, орысша және ағылшын тілінде ауызекі сөйлеудің алғашқы сатыларында. Нәтиже жаман емес. Әрине, қиындықтары жоқ деп айта алмаймыз. Бірақ, мақсат — мемлекеттік тілімізді қолданыстағы орыс, ағылшын тілдерімен теңестіріп, әлемге таныту.

Қазақ балаларының, соның ішінде, ауыл балаларының дарындылығын танытып, әлемдік тілде еркін сөйлеуге үйрету үшін баланы балабақшадан, мектепалды даярлық, бастауыш сыныптарынан бастау алғандары дұрыс. Жас буын бірнеше тілді тез меңгере алады және тілдік дағдыларының қалыптасып келе жатқандығын сабақ барысында анықтай алдық. Білім беру жүйесінде тек бастауышта емес жоғарғы сыныптардағы физика, химия, биология, информатика  пәндері ағылшынша оқытылатын болды. Мектепте қазақ тілін оқыту барысында орыс тілі, ағылшын тілі пәндерін бірлікте алу мұғалімнің шеберлігіне байланысты жүргізіліп жүр. Бұл жерде өтіліп отырған бағдарламаға сай үш пәнді бірлікте ала отырып, пәнаралық байланысты жүзеге асыруға болады. Алайда  жеке тұлғаның әрекетін дамытуды мақсат етудеміз. Көптілділікті оқытуға көңіл бөлу бүгінгі уақыт талабы, ата — аналар сұранысы деуге толық негіз бар.

Әлемде қанша ұлт, нәсіл болса, соларды бір — бірінен даралап тұратын басты бойтұмары — туған тілі. Алайда, «Өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте», — деп ақын жырлағандай, өз тілінде еркін сөйлеп, өз тілін құрметтейтін тұлғаны баулысақ, өзге тілді қадірлейтін тұлғаны баулитынымызға көз жеткіземіз. Сондықтан да жастарымыздың болашағы үшін әлемдік деңгейдегі зияткерлік мектептер мен кәсіптік — техникалық колледждер ашылып, «Болашақ» бағдарламасының негізінде олардың шетелге шығып білім алуына жан — жақты жол ашылған. Бүгінгі таңда бітіруші түлектер арасында ағылшын тілін қосымша оқи бастауы тілдің қажеттілігінің бірден — бір дәлелі. Ағылшын тілі мен орыс тілін меңгерген оқушы  шет елде білім алып, ел экономикасымен, саяси ахуалымен, салт —  дәстүрімен,  таныса алады. Білгенін әр түрлі салаларында қолданып, жетістіктерге қол жеткізе алады. Тілді білудің ерекшелігі де осы. Қазіргі кезде мектеп бағдарламасынан ағылшын тілін еркін меңгерген көптеген бітірушілер шет елдерде білімін дамытып, тәжірибесін молайтуда. Бірақ олардың елге деген, тілге деген құрметтері жоғары.

Сондықтан жастарды тілге баулу, еркін сөйлеуге машықтандыру балабақшада, мектеп қабырғасында, оқу орындарында қолға алынып, жүзеге асырылуы қажет.
       Өз іс — тәжірибемізде оқушылардың интеллектуалдық қабілетіне түрткі болатын ойын технологиясын қолдана отырып сабақты үш тілде жүргізудің тиімділігі зор. Тиімді нәтиже беріп жүрген оқушы — сайыскерлер  арасындағы  ойындары: «Полиглот», «Кім тапқыр?», «Үздік тілші», «Кел, сайысайық!», «Тілдер сөйлейді» сынды тағы басқа ойындарды өткізудің үштілді меңгертудегі маңызы айрықша. Оқушыларды ойната отырып, үш тілде жүргізілген сөзжұмбақтар, анаграммалар оларың коммуникативтік құзыреттіліктері мен функционалдық сауаттылықтарын арттыруға негіз болды. Шығармашылық жұмыстарға жетелейтін тапсырмаларды да оқушылар қызыға орындап, еркін аударма жұмыстарын жасауға дағдыланды. Мәселен, 5 — сыныптар арасында өткізілген «Мақал — мәтелдердің үндестігі» салыстыру жұмысы оқушылардың жас ерекшелігіне байланысты ұсынылып, сыныбына орай күрделеніліп отырады.

Ағылшын тілін меңгеру — жастарға әлем танудың кілті болмақ. Ағылшын тілін білу біздің жастарға шексіз мүмкіндіктер ашады. Ол — жаһанданудың кепілі. Сондықтан да ауыл мектебі оқушыларына тілдерді меңгеруі арқылы қазақ елін әлемге таныту. Орыс тілі мен ағылшын тілі мектеп қабырғасында жас ерекшелігіне қарай оқытылып жатыр. Сонымен қатар, тек грамматикасын меңгертіп қана қоймай, мұғалімдер оқушылардың еркін сөйлеп, өзіндік пікірін білдіре алатын дәрежеге жеткізгендері дұрыс. Сондықтан біз де өз халқымыздың қарыштап дамып, өркениеттен кенже қалмау үшін көп тілді меңгеруіміз қажет. Бұл заман талабынан туындап отырған қажеттілік. Себебі, бірнеше тілде еркін сөйлей де, жаза да білетін маман бәсекеге қабілетті тұлғаға айналатыны сөзсіз.

Үш тұғырлы тіл саясатын дұрыс түсінбей, тек қана қазақ тілін қолданайық деп наразылық көрсетудің  қажеті жоқ. Одан да біз мемлекеттік тілді дамытып, орыс тілі мен ағылшын тілін қажетіне қарай үйренуіміз керек.

Қазір қазақ тілі отбасылық тілге айналды. «Анашым», «Әкешім» деп ана тілінде таза сөйлейтін отбасылар пайда бола бастады. Бұл — көңіл қуантарлық жағдай, күмән сейілтетін дәлел.

Қорыта келгенде, Қазақстанның тілдер саясатындағы басты бағыт — тілдердің үштұғырлылығы. Бағдарлама қазақ, орыс және ағылшын тілдерін еркін меңгерту. Алайда, Қазақстан жерінде тұратын азаматтардың басын біріктіретін тіл ретінде қазақ тілі көш бастауы керек.

  Г.Турбекова,

Маңғыстау облысы, Мұнайлы ауданы

«Үш тілде білім беруді дамыту» бағдарламасы бойынша

пилоттық №5 жалпы орта  білім беру  мектебінің

директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары