Ахмет атаның аруағын неге тебірентіп отырғаныма тоқталайын.

Ахмет Байтұрсынұлы – өзінің бүкіл саналы өмірін қазақ тіліндегі дыбыстар жүйесін арнайы зерттеп, қазақ жазба тілін лексикалық шұбарлықтан, басқа тілдердің синтаксистік ықпалынан тазартумен айналысып, қазақ тілі ғылымын дамытқан ірі ғұлама.

А.Байтұрсынұлы қоғам, ғылым және мәдениеттің өркендеуі жазу арқылы іске асатынын жақсы түсінді. Ғалым сауатсыздықты жою үшін әріп, оқулық мәселесін кезек күттірмейтін мәселе екенін біліп, 1910 жылдан бастап, араб жазуының қазақ тілі үшін қолайлы емес жақтарын түзеп, оны тілдің дыбыстық ерекшеліктеріне сай етіп, сингармониялық ұлттық әліпби түзеді. Бұған дейін, Х-ғасырдан бері парсы-араб жазуын өзгеріссіз қолданып келгенбіз. Сөйтіп, А.Байтұрсынұлы полиграфиялық жағынан қолайлы-қолайсыз жерлерін, оқыту процесіндегі тиімді-тиімсіз жақтарын таразылай отырып, қазақ тілінің төл дыбыстарына ғана тән 28 әріптен тұратын әліпби құрастырды.

Нақтысында, әліпби 24 таңбадан және дәйекшеден тұрады. Егер, «ء» дәйекше сөз алдына қойылса, сол сөздегі барлық дауысты дыбыстар жіңішке деп түсінілген. Мысалы: تۇردى — тұрды, ءتۇردى — түрді.

Әліпбиде қазақ тіліне тән, төл дыбыстарға ғана орын беріліп, кірме дыбыстар алынбайды. Ғалым гетерогенді сипат алған емлені, әліпбиді жалпыхалықтық, ұлттық негізде қарастырады. Ғалымның реформалауынан кейінгі араб жазуын бүкіл түркі жұрты ұлттық жазу жүйесі деп таныйды. Сондықтан А.Байтұрсынұлының бұл жазу жүйесін ұлттық қазақ жазуы деп атаймыз.

Өкінішке орай, сол заманда күштеу саясаты өз дегеніне жетіп тынады. Парсы-араб жазуын қолдағандарға саяси түрде «пантюркист» деген айып тағылып, заң қорғау орындары да араласа бастайды. Араб әліпбиін қолданатындарға шектеу қатты болып, өкіметтің уәкілдері тарапынан бақылауда болады да, қазақтың ұлттық жазуы қолданыстан шығарылады, тарихи кітап жазбалары жойылады. Қазақтың ұлттық жазуымен бірге, ұлттық діні, ұлттық тілі, ұлттық пікірі жоғала келе құлдыққа дайын қауымдар пайда бола бастайды.

Жазбаға kk.wikipedia.org материалдарынан қолданылды.

Арап болмайық, қазақ болайық» деген жазбаларды жазатындар Ахмет атамыздың неге орыс грамматикасына емес, латын харпіне емес, арап тілінен қазақ алфавитін құрап шығуға құмартқан білсе, шіркін .

Мұның мәнісі тереңде. Себебі орыс алфавитіне жүгінсе, ұлттық болмыстың, ғасырлар бойы қалыптасқан жігіне сына қағылады. Ұрпақ орыстанады. (Оны көрдік қой). Ахаң орысша терең білгендіктен, ұлт болашағын ойлағандықтан ондай қадамға бармайды. Латыншаға да жоламайды.

Қазақтың түсінігіне сай болу үшін, ғасырлар бойғы танымын ескеріп, исламмен кіріккен салт-дәстүрін жойып алмау үшін төте жазуды таңдайды. Қаншама ғасыр мұсылман болған қазақ, келешекте де араб болмайтынын түсінді. Ал орыс алфавитімен оқыған бала оларға ассимиляцияланатынын көкірек көзімен білді. Сондықтан бас тартты. Ал төте жазу қазақ баласына, тіл сындырып жүрген шәкірттерге ең жеңіл жол еді…

Бірақ кеңес үкіметі төте жазуды ескіліктің қалдығы, діннің сарқыншағы деп жойып тынды. Оның орнына кирилицаны енгізді.

Мұның бәрі де қазақты ата дінінен алыстатудың, бездірудің жолдары еді. Ақыры аңсаған армандарына жетті. Қазақ әбден орыстанды. Қазақ үшін ең қауіптісі де солар болып тұр. Құдайға тіл тигізіп, діннен шығып жатқандар да соның жемісі.

Аруағыңнан айналайын Ахмет ата, бір заманда сені де түтіп жеген бұл қазақ,

әлі сол күйде.

«Қинамайды абақтыға жапқаны,

Қиын емес дарға асқаны, атқаны.

Маған ауыр осылардың бәрінен,

Өз ауылымның иттері үріп, қапқаны, – деп едіңіз.

Әулие екенсіз ғой!!!

7.09.23