АҚ ҚАЙЫҢДАР, ТӨГІЛІП НҰР ШАШАДЫ

Дүниеде ағаш түрінің көптігіне қарамастан бала-шағаға дейін қайың ағашын тез таниды. Бұл оның ақ-қара айырым белгісіне ғана байланысты болмаса керек. Көркі мен сәні, табиғи болмысы, ерекшелігі адамдарға қатты әсер ететіндіктен шығар. Әйтпесе, үш түрі ғана Қазақстанның Қызыл кітабына енген ағаш ақындар мен әншілердің, суретшілер мен жазушылардың лирикалық, сыр мен мұңға тұнып тұрған тақырыбына айналмас еді. Тіпті “орыс пейзажында” да төрден талассыз орын алатын ағаштың нәзіктігі, қаттылығы, төзімділігі, иілгіштігі, шыдамдылығы, ырыққа көнгіштігі, өңдеуге икемділігі, ійі келіп, сауғанда шырын беретіндігі, яғни сөлінің тәттілігі бәрі-бәрі тіршілік мұқтажын өтеуге жаратылғанын білдірсе керек.

Бұрала билеп, толқи тербеліп, сырласып-сыбдырласқан жапырақ жүректері тіл қатысып, бір біріне иіліп, сүйініп, иықтасып өсуге бейімділігі шын ғашықтықты елестетеді. Шырша тұқымын да өзектен теппей, қосағындай құшаққа алып, жайқалған қайыңды көріп, таңырқамау мүмкін емес. Қара суық күзді қарлы қысқа жалғап, жапырақтарын жерге төккен жас қайың бейнесі қатты ызғардан да ықпайтынын көрсетіп тұрғандай. Ал осындай көріністерден теңеу тапқан ақындардың бұрынырақта жазған, қайсыбірінің жаңа жырлары адамдардың қайталанбас тағдырына, нәзік сезіміне, сөнбес махаббатына арналатыны, өткір көзбен, асыл сөзбен өрнектелетіні сөзсіз. “Ақ қайың, қызыл қайың, сырлы қайың…”, “Жапырақ жүрек, жас қайың…”

Ал Мұқағали Мақатаевтың “Ақ қайың” дастанына құлақ салғанда, үзіндісі үзіліп түскен бір жапырақтай:
“Ей, күнәдан пәк жас жандар!
Иә, жастық — ән, салтанат, күй, өмір,
Жастық дейтін — жанға мирас, ие бұл.
Махаббатқа тұрақсыздық — күйе бір,
Махаббатты құрметте де сүйе біл!
Ей, күнәдан пәк жас жандар,
Махаббатпен ойнағанды тастаңдар!
Қапелімде қателікке баспаңдар,
Ал оқыңдар, ол туралы дастан бар…” — дейді. Иә, махаббат бар кезде дастандар да таусылмайды.
Дархан МЫҢБАЙ