Ата-жауымызды қашанғы ардақтай береміз?! немесе Шонжыда (қалмақ батыры) тарихи-рухани конференция өтті
Естеріңізде болса, өткен жылы Халықаралық «QAZAQSTAN ZAMANY» газетінде «Қалмақша атаулар қанымызға да, жанымызға да жат» атты мақалам жаряланған болатын. Аты айтып тұрғандай, осы мақаламда қалмақша аталып кеткен елді мекендеріміздің аттарын қазақшалау керектігі жайлы мәселе көтергенмін. Биыл редакциямызға келген ауылдас азамат Дәулет Күнікеев екеуміз осы істі Елбасы Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласы аясындағы газет көтерген бастама ретінде қолға алғанбыз. Әрине, бұл бастамамызды құптап, конференцияны ұйымдастыруға атсалысқандар өте көп болды. Солардың ішінде, Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты қызметкерлерінің сіңірген еңбектерінің ерен екенін айта кеткен жөн.
Осының негізінде, жуырда Алматы облысы, Ұйғыр ауданының орталығы Шонжы ауылының аудандық мәдениет үйінде, Н.Ә. Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласы аясында ұйымдастырылған «Батыр бабаларымызды ұлықтау парызы» атты ғылыми конференция өтті. Конференцияға арнайы қатысқан аудан әкімі Нурахунов Шухрат Турдахунұлы келушілерге арнап, құттықтау сөз сөйлеп, шара шымылдығын ашса, аталмыш іс-шараны аудан орталығында өткізуге көп еңбек сіңіріп, ұйымдастыра білген әкім орынбасары Деменбаев Дәулетжан Модинұлы жиынды жүргізіп отырды.
Жиынға келген қонақтар арасында: Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының қызметкерлері, атап айтсақ: директордың қоғаммен байланыс жөніндегі орынбасары, т.ғ.к,. — Ә.Шашаев; Рһ(D) докторанты — Р.Оразов (баяндама: «Жаркент уезінің құрылу тарихы); ғылыми қызметкерлер — Қуаныш Мырзаходжаев, Аман Дәулетұлы; жазушы, профессор — О.Қауғабай (баяндама: «Әз Тәуке хан және Әлмерек би»); саясаттанушы, қоғам қайраткері — Дос Көшім; ҚазҰПУ доценті, т.ғ.к. — Ш.Тілеубаев (баяндама: «Қалша батыр Мүсірәліұлы туралы тарихи деректер); тарихшы М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының бөлім меңгерушісі — Т.Әлібеков (баяндама: «Қазақ ұлттық тарихи қолжазбалары тарихи дерек ретінде»); ҚР Жазушылар Одағының мүшесі, ақын Б.Айнабеков; БҰҰ Халықаралық ақпараттандыру академиясының академигі, Халықаралық психология академиясының академигі, Халықаралық құқық қорғаушылар бірлестігінің мүшесі, э.ғ.д. — Д.Телбаев; ҚР Жазушылар Одағының мүшесі, «Атамұра» баспасының аға редакторы, жазушы — Қайранбай Жұмабай; ҚР ҰҒА президентінің көмекшісі — Темір Апендиев; қоғам қайраткері, философ-саясаттанушы Әбдірашит Бәкір; «Егемен Қазақстан» газетінің Алматы облысы бойынша арнайы тілшісі — Қалмаханбет Мұхаметқали; «Өлке тынысы» ЖШС төрағасының орынбасары Болат Абаған; «Қазақстан» ұлттық телеарнасының журналисі — Қуаныш Серікханов және «Қазақстан-zaman» ЖШС маркетинг және жарнама директоры, халықаралық «Qazaqstan zamany» газеті бас редакторының орынбасары — Жанбақыт Борантаев болды.
Конференция барысында баяндама жасаған ғалым-мамандар мен жарыссөзге шығып, сөйлеушілер тарих шыңырауында жатқан шындықты, ата-бабаларымыз жүріп өткен жол мен тарих ақиқатын арши отырып, бүгінгі және келешек ұрпақ алдындағы парыз бен міндеттерімізді анықтап берді. Шындығына келсек, қалмақша атауларды арқалап жүрген елді мекендеріміз аз емес екен. Конференция барысында әрі әулие, әрі батыр болған Әлмерек бабамыздың он сегіз жасында қалмақ батыры Шонжымен жекпе-жекке шығып, басын алған жері жергілікті халық арасында «Шонжы өлген» аталып, уақыт өте келе «өлген» сөзі түсіп қалып, «Шонжы» аталып кеткені баса айтылды. Бұл ағаттық Қазақстандағы елді мекендерге тән жүздеген мысалдың бірі ғана. Солардың арасында ерекше атап өтері, тағы да қалмақтардың соғыс талабымен елу бес жасында жекпе-жекке шыққан Әлмерек батырдың Қордайды жер жастандырған жерінің — «Қордай» аталып кеткендігі. Айта берсек, бұдан бөлек, Қаскелең, Шамалған, Боралдай, Нарынқол, Байынқол, Сүмбе, Шошанай, тағы басқа да толып жатқан қаламақша атауларды жалғастыра беруге болады.
Елбасы Н.Назарбаев өзінің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласында: «Біздің бабаларымыз ғасырлар бойы ұшқан құстың қанаты талып, жүгірген аңның тұяғы тозатын ұлан-ғайыр аумақты ғана қорғаған жоқ, олар ұлттың болашағын, келер ұрпағын, бізді қорғады. Сан тараптан сұқтанған жат жұртқа атамекеннің қарыс қадамын да бермей, ұрпағына мирас етті» деген болатын. Ендеше сол ата-бабаларымыздың қанымен қорғаған жерін келешек ұрпағы ата-жауларымыздың атымен атауы тиіс пе?! Онсыз да қаншама жылдар, тіпті ғасырлар бойы ағат басып, адасып келдік?! Ойымызда орысша атауларды қазақшалау бар болғанмен, қалмақша атаулар қалтарыста қалып келеді. Ал ол атаулардың ұрпаққа берер мазағынан басқа мәні де, мазмұны да жоқ. Нәтижесінде рухсыз ұрпақ өсіп шығады. Сондықтан біздің газет келешекте қалмақша атауды арқалап жүрген елді мекендердің аттарына байланысты мәселелерді жиі көтеруді алдына мақсат етіп қойып отыр. Бұл тұрғыда, келесі бағытымыз жоғарыда айтып өткен Қордай елді мекені болмақ. Ал Шонжыда өткен конференция жалғасын тауып, өзгелерге үлгі болса игі.
Жанбақыт Мерекеұлы