«Билік бәсекелестікке батыраштардың тірлігін істесе құлагерлердің жолы қиын болады».

Біз жұртқа үлгі болуға тырысамыз.
-«Ақ жолды» қақ айырылуы көрсетіп тұрғандай оппозицияның «есею кезеңі» тым ұзаққа созылып кеткен жоқ па? Және «Ақ жол» Е. Ертісбаев айтқандай тағы да екіге бөлінуі мүмкін бе?
-Оппозиция аспаннан түскен жоқ, қоғам қандай болса ол да сондай. Ол да билікте жақтастарын осы халықтың ішінен іздейді. Халық ғасырлар бойы, әсіресе кеңес кезінде өмірге, оның ішінде саяси қмірге ақ пен қара деген таныммен қарап келді. Бұл өмірдің толыққанды бейнесін бере алмайды. Саяси есею, халықтың азаматтық сезімнің жетілуі бүгінгі билікке байланысты… Әрине, халықтың өзіне де байланысты. Бірақ билік өз ойын ашып айтамын, елдің даму жолдарын көрсетемін деген адамдарға қысым көрсетіп, әділ бәсекелестікке жол бермей Батыраш пен Қотыраштың тірлігін істейтін болса, әрине, Құлагерлердің жолы қиын болады.
-Билік қолынан келгеннің бәрін істеп жатыр. Ол үшін билікті ақтап та, айыптап та жатпай-ақ қоялық, өйткені, сол орынға келгендердің ертең бүгінгі тірлікті қайталамасына кепіл жоқ, оппозиция халықты соңынан ерте алу үшін биліктен сауатты, білімді болуға тырысуы керек емес пе?
— Ол үшін неге билікті айыптамау керек, өйткені олардың пайдаланып отырған қаржысы бәріміздің қаржымыз ғой. Сондықтан биліктің кемшілігін сынау біздің құқымыз, оны жүйелі түрде сынау – оппозицияның ісі. Халық сол арқылы билікке жүйелі талап қоя алады.
Жалпы, біздің халықтың қай нәрсеге болсын бейімделу қасиеті күшті екені белгілі. Бәсекелестікке негізделген нарыққа тез үйреніп кеткені секілді, біздің халық саясат саласындағы өзгерістерге де тез бейімделе алады. Сондықтан, билік «халық әлі дайын емес» дей бермей тезірек саяси реформаларға баруы керек. Соның ішінде партиялардың саяси жүйедегі ролін күшейткені дұрыс. Мәжілісмендердің жартысын партиялық тізіммен сайлау партиялардың дамуына үлкен күш берер еді. Екінші жағынан, мұны кешеуілдету қазақтың ішкі мәселелерін шешуге, ішкі бірлігінің нығаюына мүмкіндік жасамайды.
«Ақ жол» мұндай қиындықтарды бастан кешіріп отырған бірінші партия емес. Бұл біздің теңтөраға бесеуміздің жеке басымыз үшін де ауыр оқиға болды. Болған істі қайта-қайта талқылай берудің қажеті жоқ. Партия тағы екіге бөлінбес үшін оның ішіндегі жұмысы жариялы түрде жүруі керек.
-Ел үміт артқан оппозициялық ең мықты партия алдымен депутаттық жалғыз орын мәселесін дау-дамайға айналдырды. Кейінірек ортақ кандидат мәселесіне келгенде біржолата бөлініп тынды. Билікке келмей жатып, нағыз сын сағаты соқпай тұрып сыр беріп алды. Қазақ бұл билікқұмарлығынан қайтсе арылады?
-Мен жаңа айттым, бұл өкінішті жағдай. Екінші жағынан, билікке келмей жатып дағдарыс болғанның ізі бұл табиғи нәрсе шығар, үлкен сайлаудың дәл алдында болса күйзеліс бүгінгіден де зор болар еді. Алла-Таағала билікке келуге жазсын, мейлі біз болайық, мейлі ана жігіттер болсын. Олардың ішінде де халыққа пайдам тисін дейтін талай азаматтардың барын білемін. Билікке құмарлық тек қазаққа емес, саясатқа араласқан барлық адамдарға тән нәрсе болар. Белгілі бір деңгейде өздерінің ойларының іске асуын көздеу ғой ол.
— Сіздің де, басқалардың да билікке ұмтылысына біз бәріміз пенде ретінде түсіністікпен қарауға тиіспіз. Тек сол билікке ұмтылу, ортық кандидатты анықтау ісі таза, адал жолмен емес, айла-амалмен іске асырылмады ма, дағдарыс соның салдарынан тумады ма деген ой келеді.
— Иә, үйлестіру жұмысы кезінде ақпараттың ашық болмауы, көп келіссөздердің жасырын жүргізілуінің теріс әсері болды. Мен бұл туралы кезінде баспасөз бетінде көп айттым, сондықтан бүгін оған тағы бір рет тоқталып жатудың қажеттілігі болмас деп ойлаймын. Тек қайталап айтқым келетіні – біз билікті қай мәселелерде сынаймыз, өзгелерге үлгі бола білуіміз керек деп білемін.
— Сіз «менің президенттік сайлауға түсетін-түспейтінімді съезд шешеді» дейсіз…
— Менің ойымша, біздің мемлекет үшін шынайы баламалық сайлау өткені бәрінен де маңызды. Және де демократиялық күштерден бір адам шықса ғана ол жеңіске жетеді дегенді өз басым оқиға өрбуінің бір нұсқасы деп есептеймін. Сонымен қатар, демократиялық күштерден екі-үш адам шығып, бірақ олар сайлауға дейін-ақ «бірінші турда кім көбірек дауыс алса, ары қарай бәріміз соны қолдаймыз» деп хатталған келісім-шарт жасалса, ең дұрыс нұсқа осы болар еді. Тіпті ондай келісім жасалмаған күннің өзінде де «Ақ жол» партиясы өз кандидатын ұсынып, оппозициядан тағы бір немесе бірнеше кандидат ұсынылып жатса, онда мен біздің сайлаудың екінші турында дауысты көбірек алуы мүмкін кандидатты, мейлі ол қай партиядан немесе партияда жоқ адам болса да қолдайтындығын жоққа шығармайды.
— Осыдан екі жыл бұрын Шымкенттегі кездесуде мен сізге «құрылып жатқан жаңа партияның экономикалық блогы тамаша, бірақ осыған сеніп соңдарыңыздан ерген халықты ертең орға жықпайсыздар ма, себебі сіздердің саяси блоктарыңыз тайғанақ қой» дегенімде сіз нақты жауап бермеп едіңіз. Мүмкін, жауапты бүгін беретін шығарсыз? Өйткені, орын алып отырған оқиғалар басқа партиялар секілді бұл партия серкелерінің де түптеп келгенде халық үшін емес, билікке жету үшін жүргенін, елдің қамын екінші кезекке қоятындарын, халықты тек билікке жеткізер құрал ретінде ғана пайдалатынын көрсетіп берген жоқ па?
-Сіздің осылай, саяси блоктарыңыз тайғанақ дегеніңіз есімде жоқ… Біздің бағдарламамыздың басы нақ осы саяси блоктан басталды. Оның ішінде Парламенттің өкілеттігі мен үкіметтің дербестігін күшейту, жергілікті мәслихаттардың өкілеттігін кеңейту секілді әлі де өзекті болып тұрған мәселелер бар. Сондықтан біздің саяси блогымыз айқын. Конституцияны қалай өзгеру керек дегенде мен конституциялық реформа екі кезеңнен өту керек деп ойлаймын.
Біріншісі президент сайлауына дейін, мысалы Мәжілістің жартысын партиялық тізіммен сайлау және барлық елді мекендерде мәслихат болатыны ашық айтылса және сол елді мекендердегі әкімдер сайланады деген сөз жазылса, әкім мен мәслихат жергілікті өзін-өзі басқару органы болып табылады деп жазылса. Және президенттік сайлауды сәл де болса таза өткізуге бағытталған қадамдар жасалса. Орталық сайлау комиссиясын, адам құқығы жөніндегі өкілді, бас прокурорды, есеп комитетін тікелей тек Мәжіліске бағындырып, оның ішінде есеп комитетін депутат басқаратын болса. Міне, осындай өзгерістерді бірінші кезеңде, Президент сайлауына дейін жасауға болар еді. Конституциялық реформаның қалған бөлігін Президент сайлауынан кейін өткізуге мүмкіндік жеткілікті. Менің бұлай дейтін себебім, саясатта өне бойы тек қана менің айтқаным болсын дей беруге болмайды ғой. Сондықтан жаңа ұсыныс жасап, саяси жүйені өзгеріске түсіріп, өңдеп, қазіргі қалыптасқан жағдайға бейімдеп отыру да керек.
Ең бастысы, мұндай өзгерістер елімізде алдағы уақытта орын алуы әбден мүмкін саяси тұрақсыздықтың алдын-алу үшін қажет. Қырғызстанда да Парламент сайлауының аяғы қандай нәтижелерге апарып соғарын болжай алған, сайлаудың алдында оқиғалар дәл солай өрбиді, дәл солай аяқталады деп тап басып айта алған ешбір саясатшы болған жоқ қой. Бізде де ондай оқиғалардың орын алуына алғышарттар жоқ деуге келмейді. Басқаны айтпағанның өзінде сыбайлас жемқорлық және байлар мен кедейлер арасындағы жер мен көктей айырмашылықтың өміріміздің бейнесіне айналғанын айтуға болады.
-Саяси блоктарыңыз тайғанақ дегенде сіздер ұсынған әкімдерді сайлау бірден дау туғызды ғой. Сөз жоқ, идея дұрыс, халыққа сену керек, біз бұл үрдіске де міндетті түрде жететін боламыз. Бірақ дәл қазір дайынбыз ба? Жай депутат болу үшін біз неге бармай жатырмыз? Солтүстік облыстар жайын айтпағанның өзінде. Сайлап көрген Ресей губернаторларына ие бола алмай қалып, артқа қайтып жатыр. Сайлаушылардың 20 емес, 10 пайызының дауысы жетеді десек те ертең сайланған әкімді кейін шақырып алуға қиынға түседі ғой. Осыны көріп отырсаңыздар да сіздер өз ұсыныстарыңыздан қайтпайсыздар.
-Себебі сіз айтқан сол солтүстіктегі халықтың бірлігі үшін тағайындаған әкімнің сайланған әкімге қарағанда зияны көп. Сосын біз Ресейдің жүріп өткен жолын қайталауға міндетті емеспіз. Менің өз ойым, қазіргі олардағы әкімдерді тағайындау ісі Ресейдің ішкі бірлігін нығайтпайды. Өйткені Владивотоктағы әкім ішті шешпесе халық оның төркінін Мәскеуден іздейтін болады. Және тағайындалған адам сол бір-екі адамның ғана тілін тауып жұмыс істеуге мүдделі болады.
-Әкімнің мен сендерге емес, сайланған халқымның алдында ғана жауап беремін деуі де мүмкін еді ғой.
-Мемлекеттің басқару жүйесінде тәжірибесі жоқ адам ғана солай айта алады. Өйткені, қаржы жүйесі, салық жүйесі, жер мәселесі, мемлекеттік қауіпсіздік мәселесі, заңдарды қадағалау мәселесі, мұның бәрі жоғарыдан басқарылады. Бюджет республикада шешіледі. Сондықтан ол әкім халық алдында есеп беру, жауап беру үшін жоғары жақпен бірлесіп жұмыс істеуге мәжбүр болады.
-Енді неге осы әдісті бір немесе бірнеше облыс көлемінде алдымен сынақтан өткізіп, тәжірибе жинап көрейік деп айтпайсыздар?
-Тәжірибе жинап көру үшін ол сынақ әділ, таза болуы тиіс. Мұны заң жүзінде реттеу керек, яғни бұл мәселе Үкімет деңгейінде шешілуі керек. Ең бастысы Үкімет мүдделі болуы тиіс. Өйткені мұндай тәжірибені Үкімет сәтсіз етіп шығарамын десе сәтсіз етіп, сәтті етемін десе сәтті етіп шығарады. Субвенция, инвестиция деген секілді тетіктер қолында тұр ғой. Барлық жерде сайланатын болса басқаша жағдай. Бірақ, біздің бағдарламамызда бірінші кезекте облыс әкімдері емес, елді мекендердің әкімдері сайлануы тиіс. Басқа ұлт өкілдері көп тұратын аймақтардағы азаматтарға олар өздерін біздің елдің азаматы сезінетін толыққанды мүмкіндік беру керек. Тек барлық деңгейдегі әкім мен мәслихаттың құзырының шеңбері нақты жазылуы керек. Білім беру стандарты, тіл стандарты, экология стандарты да орталықта бекітіліп, оларды орталық тексеріп отырады. Мен сондықтан әкімдерді сайлаған пайдалы деп ойлаймын.
Конституцияға өзгерістер енгізу – өмір талабы

-Әлеке, Оралдан бастап Павлодарға дейінгі қалалардың көшесіне Қаныш Сәтпаев секілді арыстарымыздың атын беру әлі күнге дейін проблема болып отырғанда әкім сайлау екіұшты мәселе емес пе?!.. Жарайды, келесі сұраққа көшейік. Саяси өзгерістер Конституциядан басталады дейміз. Бірақ, ешқандай Конституция жақсы өмірдің кепілі бола алмайды, ол абсолют емес. Конституциясы жоқ елдерде де тамаша өмір сүріп жатыр. Біз осы Конституцияға тәңірідей табынып, соның рөлін тым күшейтіп, өмірдің барлық қырын апарып соның ішіне тықпалап жатқан жоқпыз ба? Өзіміз көп үлгі тұтатын АҚШ пен Францияның Конституциясында біздегідей ұсақ-түйек мәселелер жоқ қой.
-Иә, АҚШ-тың Конституциясында олар жоқ, мен оған келісемін. Ол – мемлекеттің, штаттардың одағы, көп құқық штаттарға берілген. Ал Францияның Конституциясында біздегі жазылған нәрсенің көбісі бар. Дегенмен, сіздікі дұрыс, бәрін апарып Конституцияда көрсту мүмкін емес және біз де оған шақырмаймыз, бірақ биліктің негізгі жұмыс істеу қағидалары мен ережелері, биліктің алмасуы қалай жүреді, Үкімет қалай жасақталады, ол Конституцияда болуы шарт. Рас, бұлар қазіргіде де бар, бірақ анық емес әрі жеткіліксіз. Біз қоғам өмірін реттеу мәселелері тым көп кеңейтілсін деп отырған жоқпыз.
-Сіз Конституцияның жаңа жобасын өзім ұсындым дедіңіз ба?
-Жоқ, менің ұсынғаным оны өзгертудің бағыты қандай болу керектігі жөнінде.
-Жұрттың көріп жүргені Үйлестіру кеңесінің биылғы ақпанда ұсынған жобасы. Бұған сіздің қатысыңыз жоқ болса да мен жобаның ұлттық мүдде тұрғысынан сын көрмейтінің атап өтуге тиіспін. Қазіргі Конституциядан да нашар. Бұл туралы баспасөз бетінде жаздым да. Бұл жобаны тіпті Нұрболат Масанов та тас-талқан етіп сынады. Қазақтың ұлттық мүддесіне жөнді көңіл бөлмейді деп ел билікке наразы болып жүргенде сол олқылықты толтырады деген жігіттердің жазғаны осы болса…
-Менің өзімнің бұл жобаға қатысым болмаса да осындай балама жобаның болғанының өзі жақсы. Кім ұлттық мүддені қалай түсінеді, әңгіме сонда ғана. Дана адам мен ақылды адамның айырмашылығы дананың істі шешкенде өзіне пайдалы етіп қана қоймай, өзгеге зияны тимеуінде де екен. Конституцияның жобалары әртүрлі болуы заңды, тек сол мәселе бойынша қоғамда пікір алмасу болса екен. Конституцияның қазіргі нұсқасы қабылданарда ол туралы жария түрде жұмыс істеген, талқылаған бірде де бір алқалы орган болмады. Реферемдумда қабылданды десек те. Қаптап хаттар, ұсыныстар келіп жатыр деп баспасөзде жазылды, бірақ қанша мың хат келгенін қайдам, сол ұсыныстарды сұрыптап, есепке алып, жүзеге асырған ешкімді көре алғаным жоқ. Қоғам үшін балама ойдың болғаны өте маңызды. Тек ол тұжырым ретінде ғана емес, нақты балама ретінде болуы тиіс. Билік мысалы, осы күнге дейін «Ақ жолдың» ұсыныстарының қаншасын іске асырды, біз оған сараптама жасап, газетіміздің бетінде жарияладық. Мен де сөз болған жобаның кемшіліктерін көріп отырмын. Дегенмен, біздің пікір таластыратын қарсыласымыз билік болуы керек. Сол билік өкілдерінің қатысуымен Конституцияның өзгерту мәселесіне арналған ашық жиналыстар өткізілсе. Мәселе сонда. Билік қазір Конституцияға өзгерістер енгізудің қажеті жоқ деп отыр. Менің ойымша оны өзгертудің қажеттігінің бір ғана дәлелі мынау. Біз бүгінгі Президентке балама жоқ дегенді көп естиміз. Ол кісі кетсе жер-дүние қирап қалатын тәрізді. Ал ол дұрыс емес қой. Осының өзі жүйенің кемшілігінің жалғыз дәлелі. Президентке балама жоқ дейтіндер сол сөздерімен-ақ ел басшысының он бес жылдық еңбегін жоққа шығарады. Біздің қоғамда осы іске ұмтылып, оны меңгере алатын адам шықпады деу халықты қорлау. Болып келе жатқан нәрсені тұншықтырып тастау. Сондықтан Конституцияға сәйкес сән үшін емес, тұрақты дамуымызды қамтамасыз ету үшін өзгерістер енгізу қажет. Тұтас бір мемлекеттің дамуы мен тыныштығы бір адамға байланып қалмауы керек. Батысты ғана айтамыз. Шығысқа да қарайықшы. Монғолияда кеше Президент ауысты. Ешкім жаңа президенттің ел басқара алатындығына күмәнданып жатқан жоқ.
-Сіз билік «Ақ жолдың» қаншама құнды ұсыныс пайдаланды деп мақтанышпен айтып отырсыз. Ал ол қалыпты саяси өмірде солай болуға тиіс нәрсе ғой. Себебі ақылды өкімет — ал ол ақылды болуға мәжбүр, әтпесе биліктен айрылып қалады — оппозицияның жақсы ұсыныс-пікірлерін араға уақыт салып іске асырады да отырады. Және оны өз идеясы ретінде береді. Сол кезде сіздер оппозицияда мәңгі отырып қаламыз деп ойламайсыздар ма?
-Жоқ, ойламаймын. Тіпті солай болған күнде де басқа біреулердің атынан болса да біздің ұсыныстарымыз ел игілігіне жарап жатса, ең басты, бәрімізге керек нәтиже осы емес пе?
-Өте дұрыс, бірақ бұл қынсыз қылыш қырық бестегі Бәйменовтің емес, сексендегі селкілдеген Дэн Сяопиннің аузынан айтылуға тиіс сөз ғой… Сондықтан, өзіңді-өзің жұбататын «отырып қалған» оппозиционер болғаннан гөрі сол биліктің ішінде жүріп идеяларды жүзеге асырған өзіңізге де оңайлау, елге де пайдалы емес пе?
-Сіздікі де жөн, дегенмен, біздің ондай кезеңнен өткенімізді өзіңіз де білесіз. Дәл қазіргі уақытта осы жолда жүруге, осылай қимыл жасауға мәжбүрміз, әрі осы ісіміз дұрыс деп санаймыз. Әйтсе де, өмір өзгермей тұрмайды, алдағы уақытта ондай жағдайдың да мүмкін екендігін жоққа шығарып тастау саясатта білгірлікке жатпайды. Біз нақты уақыт кезеңіне, сол мезгілде қалыптасқан жағдайға қарай қимылдауға тиіспіз ғой. Қалай болған күнде де біздің іс-әрекетіміздің барлығы халыққа да, мемлекетке де тиімді, пайдалы болуын көздеу әрі міндет, әрі парызымыз деп ойлаймын.
-Бағдарламасынан бастап Конституцияның жаңа жобасына дейін оппозицияның барлық құжаттарында қазақтың мүддесі шын мәнінде айтылмайды. Ал мен өзім «нағыз қазақ» деп ат қойған Герольд Бельгер мемлекеттегі барлық мәселеге ең алдымен осы қазаққа пайдалы ма, зиян ба деген тұрғыдан қарауымыз қажет дейді. Электораттың алуандығын алға тартқыш оппозиция қашан Бельгердің деңгейіне көтерілетін болады?
-Қазақтың мемлекеті болған соң біз қазақтың мүддесін алдыңғы орынға қоюымыз керек. Бұл – сөзсіз. Екінші мәселе, қазақтың мүддесі дегеніміз не? Қазіргі заманда ол – тәуелсіздікті нығайту, мемлекетті күшейту. Ендеше, Қазақстан тәуелсіздікті алған кезде осы жерде тұрып жатқан барлық ұлттардың өкілдері осы елдің азаматы болып сезінуі қазақ мүддесіне жатпай ма? Мемлекет, партиялар саясат жүргізгенде осы мәселені басты назарда ұстауы керек…
-Кешіріңіз, Әлеке, өзге ұлт өкілдері бұл елдің азаматы емес немесе екінші сортты адамдар деп отырған кім бар? Сіздер қазақтың мүддесі мен қазақстандықтардың мүддесі антогонистік қайшылықтар емес екенін, сондықтан қазақ мүддесін алдыңғы орынға қойғаннан бәріміз де тек қана ұтатынымыз жайлы неге ашық айтпайсыздар?
-Мен де барлық маңызды мәселенің бәрін ашық, жария түрде талқылап, ақылдасып, кеңесіп шешу жағындамын. Мысалы, қазақ елінде тұратындар қазақ тілін толыққанды білуі тиіс. Бірақ, оны саяси ойынға айналдырмас үшін Үкімет бұл саясатты, оны іске асырудың бағдарламасын заңмен бекіткені жөн. Және оның іске асатын нақты мерзімін қоса көрсетпей болмайды.
-Нағыз оппозиция конструктивті болуы тиіс. Бірақ, біздің радикалды оппозиция бізде бұдан басқа жол жоқ, осы жолға түсуге бізді мәжбүрлеп отырған өкіметтің өзі, өйткені ол біздің ұсыныстарымызға құлақ аспайды дейді. Сіз болсаңыз 2002 жылы да, биыл да екінші бағытқа бет бұрдыңыз. Мұның артында не жатыр, сенім бе, балама жол іздеу ме, басқа ма?
-Мұның артында өзіңіз айтқандай сенім жатыр. Біздің мақсатымыз айқын, жолымыздан тайғанымыз жоқ, Бағдарламамыз да өзгерусіз.
-Ермұхамет Ертісбаев «өтпелі кезең 2030-жылы аяқталады» дейді, сіз қалай ойлайсыз?
-Мұны естігенде менің есіме Маяковскийдің мәтелге айналған «если на небе звезды зажигают, значит кому-то это надо» деген өлең жолдары оралды… Өтпелі кезеңнің мұншама ұзақ мерзімге созылуы, әрине мүмкін емес. Біз енді бір бес жылда басқа деңгейге көтеріліп үлгереміз деп ойлаймын.
-Онда келесі сауал осы өтпелі кезеңді барынша қысқартуға ықпалы тиетін – сырттағы қазақтарды көшіріп алу мәселесі жайлы. Былтыр осы сұраққа арналған, «Ақ жол» партиясы өткізген конференцияда өзіңізге бұл мәселемен тікелей айналысуға шақырған өтініштер жасалды. Сіз неге сол өтініштерді аяқсыз қалдырдыңыз?
-Менің бұл өкпенің дұрыс екендігін мойындап, қабыл алғаным дұрыс шығар… Алдағы уақытта «Ақ жол» партиясы бұл мәселемен тұрақты да тыңғылықты түрде айналысатын болады, оын шешу жолында нақты ұсыныстармен келген кімге де болса құшағымыз ашық, көмегіміз дайын деп сізді сендіре аламын. Және сіздің газеттің оқырмандары арқылы оралмандарды да бұл жайында құлағдар еткім келеді.

Кімдікі дұрыс екенін уақыт көрсетеді
-«Ақ жолға» байланысты, дәлірек айтқанда оны кімнің қаржыландырып отырғаны жайлы әртүрлі әңгімелер көп. Әсіресе бұл әңгімелердің биліктен гөрі бұрынғы партиялық әріптестеріңіз тарапынан көп қозғалып отырған жайы бар…
-Мен Астанада өткен съезде айттым: билік парламенттік сайлаудан соң демократияны ресторандарға қуып жатыр деп… Біздің съезд басында колледжде өтуі керек болатын. Біз сақтық үшін қатарынан үш ресторанды қатар алып қойдық. Ал соңғы және оған дейінгі уақытта да әртүрлі деңгейдегі 50-60 адам партияны қаржыландырып келді. Солардың көпшілігі әлі де болса партияға ақша бөліп отырғаны рас… Біздің кейбір жігіттер қаржы мәселесін басты орынға қойып жүр ғой. Оны өздеріңіз де білесіздер. Әрине, қаржы мәселесі – экономикамыздың бүгінгі құрылымы. Жалпы қазір тәуелсіз саяси ұйымдардың сақталуына көп мүмкіндік берілмей отыр. Өйткені қазіргі таңда қаржы Қазақстан бойынша 10-15 топтың ғана қолында шоғырландырылып отыр. Бірақ, миллиардтап болмаса да, орта деңгейде ептеп қаржы беретін азаматтар бар. Солар беріп жатыр. Бұл мәселеде жоғарыда мен айтқан тазалық жайы да маңызды. Менің бірде бұрынғы екі теңтөрағаның атақты бір қалталы азаматқа біздің партияны қаржыландыру мәселесімен барғалы жатқандарын естіп қалғаным бар. Мен олардың мұндай қадамына үзілді-кесілді қарсы болдым. «Біз жемқорлықпен күресеміз деп жүріп, жұртты тазалыққа шақырып жүріп, өзіміз сол жемқорлардың қаржсын саясатқа пайдалансақ, сонда біздің күресетінімз кім болмақ, біздің өзіміздің кім болғанымыз?» дедім мен. Сол сөзбенен оларды тоқтатқанмын да.
-Ал «нағыз Ақ жол» партиясын билік тіркейді деп ойлайсыз ба?
-Алдымен олар адам жинай алса… Жер-жерден жетіп жатқан хабарларға қарағанда, қаржылары өте мол сияқты, өйткені тіпті аудандық деңгейдегі үйлестіруші өкілдердің өзіне беріліп жатқан қаржы біздің бұрынғы «Ақ жолдың» кезінде де мүмкін болған жоқ… Бұл қаржының қайдан келіп жатқанына өзім де аң-таңмын.
-Ал сіздің «Ақ жолдың» аймақтағы өкілдерін қаржыға қызықтырған оқиғалар кезікті ме?
-Мұндай әңгімелеп Павлодар, Шығыс Қазақстан, Қызылорда облыстарынын түсіп жатыр. Бізбен жұмыс істеп жүргендерді де үш еседен астам қаржымен қызықтырған. Бірақ мен үшін қуанышты жағдай да бар. Оң нәтиженің бірі, қанша мол ақшамен қызықтырып жатса да, облыстық филиалдың басшылары өз «Ақ жолында» қалды. Әлі де ақша ұсыну фактілері жалғасып жатыр. Бірақ олар үшін қымбат ақша емес, адамға деген көзқарас, сенім мен тұрақты позиция болып отыр.
-Ал кешегі Парламенттің рөлін көтеруге байланысты Президент Жарлығы ше…
-Алдымен Парламенттің заңды өкілеттілігі болуы керек. Жарлық ол заң емес, Жарлық Конституция емес. Ендеше жеме-жемге келгенде ертең Парламенттегілер шулайды да қояды. Өйткені, Конституцияда жоқ мұндай өкілеттіліктер. Олар өздерінің ісінен ештене шықпайтынын біледі. Сондықтан Конституцияға өзгерістер керек. Конституция саясаткерлер үшін емес, халықтың әлеуметтік-тұрмыстық жағдайын көтеру үшін қажет.
-Жармахан Тұяқбай демократиялық күштердің ортақ үміткері ретінде жарияланды. Ертең «Ақ жол» партиясы Сіздің кандидатураңызды президенттікке ұсынар болса «Бәйменов биліктің заказын орындап жатыр» деген әңгіме айтылуы мүмкін ғой.
-Әрине, мүмкін. Кешегі Мәжіліс сайлауында партиялық тізімде менің атымның бірінші болып тұруын қаламаған жігіттер де бар… «Бәйменов – биліктің адамы» деген әңгімелер әрине, олар тарапынан айтыла беретін болады. Бірақ, бәріне уақыт – төреші, халық – сарашы. Ел-жұрт ақ пен қараны айыра алуға әбден қабілетті екендігіне сенемін.
-Олар солай көрсетуге тырысып бағуда. Ал қазіргі «Ақ жол Қазақстанды» оқып отырсаңыз биліктің адамы Бәйменов емес, Сәрсенбайұлының өзі сияқты ғой…
-Оны да халықтың өзі сараласын. Алтынбектің газеті саналатын «Жас Алаштың» Қайрат Сатыбалдының баспаханасында басылатындығы да біраз жайды аңғартса керек.
-Сіздің атыңызға бұрынғы «Ақ жол» партиясы теңтөрағаларының атынан көптеген басылымдар бетінде түрлі айыптаулар айтылып келеді. Сіздің жауабыңыз онша естілмейді…
-Иә, менің ол айыптауларды жауапсыз қалдырып келгенім рас. Өйткені, мен партияның ішінде талқыланып, айтыссақ та, тартыссақ та сол жерде айтысып-тартысып, сол жерде шешімін табуы тиіс мәселелерді ашық баспасөзде талқылауға қарсымын. Бірақ, үнемі жауап бермеуге де болмайтыны тағы бар, сондықтан мен соңғы кезде біраз мәселенің бетін аштым деп ойлаймын. Бәрібір, баспасөз бетінде кінәласып жату қазақтың азаматтарына, олар кім болғанда да абырой әпермейтін тірлік деген пікірімде қаламын және шамамның келгенінше алдағы уақытта да ондайға көңіл бөлмеуге, мән бермеуге тырысып бағатын боламын.
-«Зерде» қоры шетелдік ойшылдардың кітаптарын аударып, игілікті іс істеп жатыр. Дегенмен, біз оларды азды-көпті білеміз, ал өзге халықтар біздің асылдарымызды мүлдем білмейді. Сондықтан өз жақсыларымызды сыртқа таныстыру маңыздырақ шаруа емес пе?
-Әңгіменің өзі сонда, біз оларды там-тұмдап қана аударғанбыз, ал шын мәнінде батыс пен шығыс ойшылдарының шығармалары жүйелі түрде аударылып көрмеген. Әсіресе, мемлекеттік басқару, заң және құқық мәселелері саласында. Ал олар біздің қоғамымыздың қазіргі саяси дамуына өте қажет дүниелер. Сондықтан да қолға алып отырмыз. Ал жаңағы сіз айтқан мәселе де ойланатын дүние, оның да өз кезегі келер деп ойлаймын.
-Саясатты қойып таза ағартушылықпен айналасу ойыңызда жоқ па?
-Әзірге ағартушылықты саясатпен қатар алып жүру парызым деп білемін. Қалай болғанда да басты мәселе халқыңа көбірек пайдаң тиюде ғой.

Әлихан БАЙМЕНОВ