Дін ұстану — дәстүрді ұмыту деген сөз емес!

«Дін Ислам – діңгегім» деп келген қазақ халқы өз тарихында не көрмеді дейсіз? Бәрінен де ең қиын болғаны ол – қызыл империяның солақай саясатының самалы соғып тұрған уақыт еді. Ол саясат отар болған елдердің тілін,
ділін, мәдениетін, дінін жойғысы келді, жоя білді де. Тілімізді тұншықтырып, санамызды улағанымен, Алланың қалауымен дінімізді жермен-жексен ете алмады. Бұл – кие. Сондай идеологиялық жойқын саясатта дініміз бүгінгі күнге қалай жетті дейсіз? Әрине, ең алдымен, Алланың қалауымен. Екінші, діннің сақталып қалуының бірден-бір себепкері ол – дәстүр! Бұған ешкімнің таласы жоқ шығар. Осы дәстүр арқылы біз өзімізге имандылықты, мейірімділікті, ыждаһаттылықты, жалпылай алғанда тұтастай Исламды сіңіре білдік. Қалай дейсіз бе? Жас кезімде ауылға барғанда әже-аталарымыз: «Балам, олай істеме, жаман болады! Оны шашпа, обал болады», – деп тыйып жатқанын естуші едік. Әсілінде, бұл тыйымдардың бәрі бекер емес екенін уақыт өте келе аңғардық. Кеңес заманында, дінді жоққа шығарған уақытта, аталарымыз діндегі мәкрух, харам, мұстахаб, сүннет, уажіп, парыз амалдарын тікелей айтпай, оны жаман болады немесе осыны істесең, жақсы боласың деп ым, ишарамен ғана көрсетіп қойған.Ата-бабаларымыз әділдік пен ізгілікке, қайырымдылық пен өзара бауырмалдыққа, даналық пен білімге тұнған кемел дін Исламды қаншама ғасырлар бұрын осындай асыл да бекзаттығы үшін аттай қалап, таңдағаны бекер емес. Өйткені, қанымызға сіңіп, ұлттық болмысымызға айналған Ислам діні – біздің өмір салтымыз, терең мәдениетіміз. Сондықтан рухани мұрамыз ретінде зерделеп, оның інжу-маржан асыл құндылықтарын ардақтап, игеру, қорғау, дамыту, халықтың дүниетанымы мен салт-дәстүріне қаншалықты сіңгенін зерделеу – бүгінгі және ертеңгі ұрпақтың міндеті деп түсінгеніміз дұрыс. Ұлт болуымыздың өзі бір Алладан болғандықтан, оған жету жолы да ата-бабамыз ұстанған салт-дәстүрмен біте-қайнасып кеткен таза Исламда.
Ұлттық салт-дәстүрлер Ислам-ға дейінгі заманнан бастау алып, Ислам арқылы шариғат пен сүннетке негізделіп, күні бүгінге дейін жалғасып келе жатқан біздің өмір сүру дағдымыз болып табылады. Дүниеге келген баланың азан шақырылып ат қойылғанынан бастап, дүниеден өткен адамның жаназасын оқып, жер қойнына бергенге дейін, яғни тал бесік пен жер бесікке дейінгі аралықта көптеген дәстүрлеріміздің Исламнан нәр алғанын байқайсыз. Сондықтан да Ислам мен дәстүріміздің арасындағы қарым-қатынас өте тығыз, айырып-ажырату оңай емес.
Ұлттың құндылығы – мәңгі өзімен бірге жасасып келе жатқан тілінде, салт-дәстүрінде, ұлттық өнерінде. Оларды бір-бірінен бөліп те қарай алмаймыз. Себебі, олар бірін-бірі толықтыра отырып, тұтас бір ұлттың болмысын құрайды.
Тәрбие ана құрсағынан басталып-ақ кетеді дейді ғылыми тұжырым. Олай болса, бала дүниеге келмей тұрып басталатын «Құрсақ шашу», бала дүниеге келе салысымен болатын «Сүйінші сұрау», «Азан шақырып ат қою», «Шілдехана тойы», «Бесікке салу», «Қырқынан шығару» – бәрі-бәрінің өзіндік тәрбиелік орны, маңызы бар екені анық. Бүгінде жарты әлемнің ғалымдары мойындаған көшпенді мәдениетінің әлемдік өркениетте ықпалы, үлесі жайлы ойласақ, қазақ халқының ұлттық ұстанымы, түсінік-танымы, салт-дәстүрі, өмір сүру қағидалары еріккеннің ермегі емес екеніне толық көзіміз жетер еді.
Салт-дәстүрлер тек тәлім-тәрбие ғана емес, бұлжымас тәртіпке де негізделіп отырған. Дәстүрдің бір сипаты – тұрақтылығында. Оны қаласа өзгертіп, қаламаса өшіріп тастайтын бір адамның меншігі емес. Дәстүрдің тағы бір артықшылығы – оның өміршеңдігінде, қанға сіңіп, күнделікті өмірге қалып-тасқандығында. Егер әдет-ғұрып шариғатқа қайшы келмесе, оған Ислам діні тыйым салмайды. Тіпті шариғат үкімі бойынша, шетелден келгендер жергілікті халық намазды қалай оқыса, олар да солай оқуы тиіс. Сондықтан шетелдіктердің бізге келіп, өзге дәстүрді насихаттауға қақысы жоқ. Оған қарапайым мысал: Имам Шафиғи Палестина жерінде жүргенде сол елдің салт-дәстүріне сай фиқһ кітабын жазады, бірақ Мысыр еліне келгенде басқа бір фиқһ кітабын жазуға тура келеді.
Сондықтан дін мен дәстүрді біте-қайнастыру үшін халықтың діни сауатын арттырып, оған мемлекет тарапынан қолдау көрсетуді әлі де күшейтуіміз қажет.
Біраз жылдан бері «хижаб» деген сөз шығарып алып талқыға салып, әуреленудеміз. «Хиджаб» – «жамылғы» деген мағынаны білдіретін араб сөзі. Арабтар Ислам дінінен бұрын осы киімді киген. Біздің қазақтың ұлттық киімі де Ислам мәдениетімен тығыз байланысты болған. Себебі, шариғатта қолдың білезігінен аяқтың тобығына дейін әйелдердің денесі жабық болуы керек делінген. Қазақтың бұрынғы киімінде кеудесі ашық немесе етегі тізеден келетін киімдер болды ма? Жоқ. Демек, қазақтың киімінің шариғатқа ешқандай қайшылығы жоқ деген сөз. Қазақтың қыздары қызыл көйлек, қызыл бешпет, үкілі қызыл кепеш киген. Кейінгі заманға лайық етіп, үкілі қызыл кепешті қызыл орамалмен ауыстырған.
Орта ғасырларда күллі Ислам дүниесінде қалыптасқан, қазақ халқы да шет қалмаған бір игі дәстүр бар. Қалам ұстаған кез келген сөз зергері әңгімесін Алла атымен бастап, тырнақалды туындысын дін Исламның қағидаларын зерттеп-зерделеуге, талдап-түсіндіруге арнаған. Бұл білгенін білмегендермен бөлісу, өзгеге жеткізе отырып, өз білігін жетілдіру мақсаты еді. Қазақта Ыбырай Алтынсариннің «Мұсылманшылық тұтқасы», Абайдың «Қара сөздері», Шәкәрімнің «Мұсылмандық шарты», Мәшһүр Жүсіптің «Қара местегі» – осы дәстүрдің заңды жалғасы іспетті. Аталған ғұламаларымыз бізге өз мүмкіндігі шегінде өздері таныған шындықты жеткізуге тырысты. Өз білігін жинақтау, жетілдіру барысында ой бөлісті. Мүмкін олардың еңбектерінде де кемшіліктер бар болар. Бірақ түпкілікті ақиқатты тану ажалды пенденің бәріне бұйыра бермесі белгілі. Сондықтан ұлтымыздың маңдайына бұйырған ұлылардың ұстанымдарына құрметпен қарап, туындыларын талдап-таразылап, танып, пайдаланып отыру бәрімізге парыз.
Ал Абай мен Шәкәрім пікірлерінің дінаралық түсіністікке қаншалықты негіз бола алатыны – дербес әңгіменің арқауы. Ойашар ретінде айтарым: «Адамзаттың бәрін сүй бауырым деп» деген сөзді мәмілегер ұлттың құшағында өскен Абай ақын айтты. Сайын даланы санасына да, жүрегіне де сыйдырған ұлттың өкілі Шәкәрім: «О, дүние, дүние! Шындыққа сонда кім ие?», – деп діндер мәселесіне әлемдік деңгейдегі биіктен көз салуға тырысты. Ыбырай Алтынсарин бабамыз балаларды білімге шақыру үшін: «Бір Құдайға сыйынып, Кел, балалар, оқылық», – деп, білімді Алланың атымен бастау керектігін насихаттаған.
Ұлылардың болмысы ұлт болмысынан бөлек емес. Ұлт болмысы имани ұстанымдарсыз қалыптаспайды. Дін мен ұлттық мүддені аталарымыз ешқашан бөліп қарамаған. Енді ол ұстанымды бүгін бөлудің ешбір қажеттілігі де, негізі де жоқ. Естілердің сөзін ескеріп өскен, тағдыр табыстырған ұлттар мен ұлыстарды бауырына баса білген қазақ ұлты осы ұстанымда болуы қажет деп ойлаймын.
Бүкіл жер шарындағы 7 млрд адамның қай-қайсысы да белгілі бір ұлт өкіліне жатады. Қай ұлтты алып қарасаңыз да, дәстүрге негізделген тұрмыс-тіршілігі, кәсібі, соның ыңғайындағы тарихы, мәдениеті, өркениеті бар. Құран Кәрімнің «Хұжурат» сүресінде: «Бір-біріңді танып, ажырата білулерің үшін сендерді әртүрлі ұлтқа, тайпа-тайпаға бөлдік», – деп жазылған. Құран Кәрімдегі аятты және тіл төңірегіндегі сан-салалы, құпиялы, тарихи толғамдарды ой елегінен өткізген ойлы адам тілдердің әрқилы-лығы, түріміздің, дәстүріміздің басқа-басқа болуының бәрі Жаратушының хикметінен екен деген қорытындыға келері хақ.
Тіл, дін, дәстүр үштігінің бірлігін берік қалыптастырған рухани күшті тұлғалардан құралған ұлт қана жаһандану тасқынындағы түрлі толқындарға қарсы тұра алмақ. Қазіргі қазақ қоғамына әр дербес ұлттың жаны мен қаны бөлектігі Алла Тағаладан екенін түсінетін, Асан қайғыдай, Бұқардай, Абайдай, Алаш қайраткерлеріндей туған халқына жан-жүрегімен беріліп, ұлттық рухы зор ұрпақ тәрбиелеу бүгінгі біздің буынға парыз.
Ұлттық әдет-ғұрпына, ата салтына айналып кеткен дәс-түрлерді діни сенімге нұқсан келтіреді деп қаралау дін мен ұлттық мәдениетімізді бір-біріне қарама-қайшы қоюға әкеліп соқтырады. Ал оның әртүрлі зардаптарға ұрындыруы мүмкін.
Не болса соны «Ислам дінінде олай емес» дегенді айтып, ата салтымыздан, ұлттық ғұрып, ұлт-тық ерекшеліктерімізден бас тарта берсек, ежелден қалыптасқан өзіндік салт-дәстүрден ештеңесі де жоқ, кеше ғана пайда болған халық сияқтанып қаламыз ғой. Кез келген ұлттың жүріп өткен жолы мен ұзақ-сонар тарихы болады. Содан әр ел өмірлік сабақ алып, болашағына болжам жасайды.
Ұлыстың ұлы күнін тойлау да, жеті атаға дейін қыз алыспау да, жетісі, қырқы секілді ғұрыптар да, әрине, мұсылман дінінде нақтылап айтсақ, араб халқында жоқ. Сонда бұлар арабтарда жоқ екен деп біз бас тартуымыз керек пе? Әлде, жеті атадан бері қыз алысып-беріспейтін дәстүрімізді тәрк етуміз керек пе? Біздің салт-дәстүріміздің бәрі мұсылман дінінен ауытқулық немесе қарсылық емес екенін түсінетін кез жетті. Сол әдет-ғұрыптың бәрі де мұсылман дінімен ымыраласа жүріп жатқанын, яғни Құран оқу арқылы жүзеге асып жатқанын көріп-біліп жүрміз емес пе!
Құран Кәрімде Алла Тағала ешқашанда ешбір ұлттың өз салтына тыйым салмаған, тек адам болуды және Алланы ұмытпауды, өзіне құлшылық жасауды ғана талап еткен. Өйткені, Алла Тағала тек рухани тазалықты ғана бағалайды.
Халықтың ғасырлар бойы қалыптасып келген салт-дәстүріне соқтығуы, діннің өзінен емес, қайдағы бір ұйымдардың сойылын соғушылардан болады. Исламның атын жамылған ұйымдар көп! Осынау секталардың ешқайсысы дұрыс емес екені айтылып, жазылуда.
Мұсылман болу үшін тек діни сауатты болу жеткіліксіз. Ұлттық (қазақтық) ар болуы керек. Мұсылмандықты қазақы салттармен орындаймыз және ұлттық дәстүр ерекшеліктерімізді де қастерлейміз.

ЕлАна қоғамдық-танымдық сайты