Қазіргі қоғамда азық-түліктің қымбатшылығы мен жалақының аздығы екі бірдей өзекті мәселе болып отыр. Күнделікті базарға барарда адам қалтасындағы ақшаның неге жететінін ойлап, қымбатшылықтың терең әсерін сезінбей қалмайды. Бұл мәселелер, әрине, жеке адамдардың ғана емес, тұтас қоғамның дамуына әсер етеді. Қымбатшылық, әсіресе әлеуметтік әлсіз топтарды қатты қамтиды, ал жалақының төмендігі елдің экономикалық тұрақтылығына теріс ықпал етеді.

Қымбат азық-түлік және күнкөрістің қиындығы

Бір ғана азық-түлік бағасының өсуі көптеген отбасылардың тұрмысын күрделендіреді. Мәселен, 2023 жылы Қазақстанда көкөністер мен ет өнімдері бағасының бірнеше есеге өсуі байқалды. Ұн мен нанның бағасы да бірден көтерілді, ал бұл өз кезегінде халықтың негізгі тамақ түрлерін сатып алу қабілетін төмендетті. Мысалы, елдің бірқатар аймақтарында картоптың бағасы 10-15% қымбаттады, ал базарларда көкөніс пен жемістердің бағасы 20%-ға дейін өсті. Мұндай баға өсімдері көптеген отбасылардың қарапайым тағамдарды сатып алуға да мүмкіндігі жоқ екенін көрсетеді.
Бұл мәселеге қатысты мысал ретінде Алматы қаласының тұрғынын алуға болады. Жұмысшы болып еңбек етіп жүрген Жанар есімді әйел, ай сайын 200 мың теңге жалақы алады. Ал оның үйіндегі төрт адамның азық-түлікке кететін шығыны орта есеппен 150 мың теңгеден асады. Бала-шағаға киім алу, коммуналдық төлемдер мен дәрі-дәрмек сатып алу секілді басқа да қажеттіліктерді қосқанда, оның қалған қаражаты тек қана күнкөріс үшін қалатын. Оның айтуынша, азық-түлікке жұмсалатын шығын артқан сайын, қалған өмір сүру үшін қажетті заттарды алу қиындап кеткен. Мұндай жағдай Қазақстанның көптеген аймақтарында бар.

Жалақының төмендігі және экономикалық теңсіздік

Жалақының төмендігі әлеуметтік теңсіздікті одан әрі тереңдетіп, жұмысшылардың өз еңбегіне сай лайықты жалақы ала алмайтын жағдайға жеткізуде. Қазақстанда орташа жалақы мөлшері кейбір салаларда шынымен де төмен. Мысалы, ауылдық жерлерде құрылысшы, ұсталық, не болмаса ауылшаруашылығында еңбек ететіндер ай сайын 150-200 мың теңге арасында ғана табыс табады. Осы мөлшерде айлықпен қалай өмір сүруге болатынын елестету қиын. Тұрғын үй, азық-түлік және басқа да қажеттіліктерді қамту үшін бұл жалақы жетпейді.
Ал, мегаполистерде бұл мәселе тіпті күрделірек. Өйткені Алматы мен Астанадағы өмір сүру құны жоғары, бірақ айлық көбінесе бұл деңгеймен сәйкес келмейді. Мысалы, әкімшілік қызметкері немесе орта деңгейдегі маманның жалақысы Алматы қаласында 250-300 мың теңгені құрайды. Бұл көлемде айлықпен пәтер жалдап тұру, коммуналдық төлемдер мен балаларының оқуына қажетті қаражатты табу өте қиын. Бұл жағдайда жалғыз жұмыс істейтін адамның отбасы мүшелеріне қажетті азық-түлік пен киім-кешекті алуы да екіталай.
Жалақы мен азық-түлік бағасы арасындағы айырмашылықтың үлкен болуы қоғамдағы экономикалық теңсіздікті күшейтеді. Жалақы өсімі азық-түлік бағасының өсуіне сәйкес келмейді. Бұл жұмысшылардың тұрмыс жағдайын одан әрі қиындатады. Әсіресе, төменгі жалақы алатын мамандар мен ауыл тұрғындары мұндай жағдайға жиі тап болады. Мәселен, елдің бірқатар аймақтарында мұғалімдер мен дәрігерлердің айлығы өте төмен, бірақ олардың жұмыс көлемі мен жауапкершілігі өте үлкен. Осылайша, бұл мамандар өз еңбегінің лайықты ақысына қол жеткізе алмайды, ал сол табыспен күнкөріс қиынға соғады.

Өндірістік және экономикалық саясаттың әсері

Қазақстанда азық-түліктің қымбатшылығына әсер ететін бірқатар факторлар бар. Алдымен, ішкі өндіріс көлемі мен ауылшаруашылығының дамуының төмендігі. Ет пен сүт өнімдері көбінесе шетелден импортталады, сондықтан ұлттық валютаның құнсыздануы мен экономикалық дағдарыстар азық-түлік бағасына тікелей әсер етеді. Оған қоса, монополистік кәсіпорындардың бағаны көтеруі де баға өсіміне себеп болады.
Мысалы, ет өнімдеріне қатысты алып қарасақ, Қазақстанда осы салада үлкен өндіріс әлеуеті болса да, еттің көп бөлігі шетелден импортталады. Сол себепті баға тұрақсыз болып, халыққа қосымша ауыртпалық түсіреді. Екінші жағынан, аграрлық сектордың дамуын қолдауға бағытталған бағдарламалар нақты жүзеге асырылмайтындықтан, ауылшаруашылығы өнімдері жиі тапшылыққа ұшырайды.
Түйін:
Шешім бар ма?

Қазақстандағы азық-түлік қымбатшылығы мен жалақының төмендігі мәселелері мемлекеттің әлеуметтік саясатын қайта қарауды талап етеді. Бұл мәселені шешу үшін бірқатар іс-шаралар қажет: ішкі өндірісті дамыту, азық-түлік өндірісінің тиімділігін арттыру, сондай-ақ жалақы деңгейін халықтың өмір сүру деңгейіне сай ету. Тек осылайша біз халықтың тұрмыс деңгейін арттырып, әлеуметтік теңсіздікті азайта аламыз.
Қоғамның әлеуметтік жағдайы мен экономикалық тұрақтылығы әрқашан өзара байланысты болып келеді. Ал бүгінгі таңда халықтың тағдырын өзгертетін басты фактор ең алдымен азық-түлік пен жалақы мәселесін шешу екені сөзсіз.