ҚУЫРШАҚ ТЕАТРЫ ЖАҢА ПЬЕСАЛАРҒА ЗӘРУ

Алматы қаласы әкімдігінің мәдениет және мұрағаттар басқармасымен және Алматы мемлекеттік қуыршақ театрының ұйымдастыруымен қараша айының 5-6 жұлдызында Астана қаласында Алматы қаласының мәдени күндері аталып өтті. Осы мереке аясында Елордадағы Қ.Қуанышбаев атындағы Мемлекеттік академиялық қазақ музыкалық драма театрының сахнасында Ә.Файзуллаевтың «Алтын адам» эпикалық ертегісі және Қазақстанның халық артисі С.Шүкіров пен Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Қ.Ешмұратованың «Қуыршақ шоу» думанды қойылымы көрсетілді. Сондай-ақ, театр фоесінде екі күн қатарынан арнайы «Қуыршақтар» көрмесін Астана халқы мен қонақтары тамашалады. Осы мәдени шара қарсаңында Алматы мемлекеттік қуыршақ театрының Әдебиет бөлімінің меңгерушісі, пьесалардың бала тілінде жазылуын қадағалап, драматургтермен байланыс жасайтын, халықаралық деңгейдегі спектакльдерді аударып сахналауға үлес қосып жүрген Жазира Ахметовамен сұхбаттасудың сәті түсті.

— Жазира ханым, Астаналық жас көрермендерге арналған тосын сыйларыңыз жөнінде айта кетсеңіз.

—Өздеріңіз білесіздер, қазақ хандығының 550 жылдығы дүркіреп өтті. Осыған орай былтыр Әлібек Файзұллаұлының «Алтын адам» деген спектаклін сахналаған болатынбыз. «Алтын адам» Қазақстан ғана емес, әлемге танымал жәдігер ғой. Соны астаналық жас көрермендерге тарту еттік. Уақыты 45 минут. Бұл — эпикалық спектакль. Сосын «Қуыршақ думан» қойылымы бар.

— Оқырмандар біле жүрсін, қуыршақ театры қойылымдары негізі қанша жастағы балаларға арналған. Оған актерлер қалай іріктеледі? Жас көрермендердің жаңа қойылымдарға қызығушылығы қалай?

— Біздегі спектакльдер негізі 2 жастан 12 жасқа дейінгі балаларға бағытталған. Сосын бізде спектакльдер балаларға және ересектерге деп бөлінеді. Мынаны да айта кетейін, негізі бізде спектакльдер екі тілде жүреді. Орысша, қазақша. Осыған байланысты, актерлердің екі тілге жетік болуы маңызды. Алматы қаласында өзіміздің тұрақты көрермендеріміз жетерлік. Бізде бір-ақ күн демалыс, қалған күндердің бәрі жұмыс. Актерлердің іріктелуіне келсек, арнайы қуыршақ бөлімін оқып бітірген актерлер жұмыс жасайды. Көлденеңнен келіп ойнай салу болмайды.

— Театр репертуарындағы қазақша қойылымдар саны қаншалықты артуда?

— Шынын айту керек, бұл жағынан ақсап жатырмыз. Бүгінгі репертуарымыздан «Алдар көсе», «Қаңбақ шал» түскен емес. Жаңасы «Алтын адам» ғана. Сондықтан көп жағдайда аудармаға сүйенеміз. Жасыратыны жоқ, ертеректегі қойылымдар әлі сахнадан түспей келеді. Оның ішінде Сәкен Жүнісовтың «Атамекен» спектаклі де бар. Ол баяғы «Аманай мен Заманай» шығармасы желісі бойынша дайындалған. Сонымен қатар біздің театрымызда Қазақстан және Өзбекстанның танымал өнер шеберлерінің де туындылары жиі көрсетіледі. Театрдың арнайы тапсырысы бойынша Д.Исабеков қазақтың эпостық жырының негізінде «Аққу Жібек» қойылымын жазды. «Тал көлеңкесі», «Ақ құс туралы аңыз», «Алтыншаш», «Құрманғазы», «Балабек» тағы басқалар жиі қойылады.

— Қуыршақ театрына арнап қазақ тіліндегі пьесалар жазылмайтынын ашына айтып отырсыз. Бәлкім, бұл бала тілін табу мен оған орайластырып пьеса жазудың қиындығынан шығар?

— Біріншіден, қуыршақ театрына ересек жазушылар мен драматургтер немқұрайлы қарайтыны шындық. Бәрі облыстық драма театрларға көңіл бөледі. Екіншіден, бізде балаларға арналған жазушылар түгілі, драматургтер жоқ. Керек десеңіз, қуыршақ театрының режиссерлері де Қазақстанда жоққа тән.

«АЛТЫН АДАМ» ҚОЙЫЛЫМЫНЫҢ КӨТЕРГЕН ЖҮГІ АУЫР

— Қазақ балабақшалары мен мектептері арасында жеткілікті деңгейде насихатталмағандықтан, театрдың қазақ тіліндегі кейбір қойылымдары көрерменнің аздығынан көрсетілмей қалып жататыны рас па?

— Бұған қарсымын. Облыстарды білмеймін, Алматы қаласында балабақшалармен де, мектептермен де байланысымыз жақсы.

— Қарап отырсақ, рөлде ойнаушылар мен орындаушылар көп. Кәдімгідей үлкен ұжым екенсіздер. Актерлеріңіздің шеберлігі жайында айта отырсаңыз.

— Басқа театр актерлерінен бір ерекшелігі: бұлар комедияны да ойнай алады, драманы да көрсетуге шебер. Музыкалық театрға апарсаңыз, ән де шырқайды. Біздегі актерлерге қойылатын басты талап: қуыршақтардың образын ашуға, бетбейнесін сөз арқылы құбылтуға, қимылқозғалысын дөп басуға, дауысын салуға тиістігін сезіну. Сосын әр қуыршақтың салмағы 5-10 келі болса, спектакль барысында 40-45 минут бойы оны көтеріп, «сөйлету» де оңай жұмыс емес. Бұл да бір ерекшеліктері деуге болар.

— Байқауымызша, «Алтын адам» қойылымының аты айтып тұрғандай, көтеріп отырған жүгі де ауыр секілді. Осындай салмақты дүниені балаларға қандай да бір игі мақсатпен ұсынып отырған боларсыздар?

— Жақсы аңғарғансыз. Пьеса Қазақ хандығының 550 жылдығы мен Алматы мемлекеттік қуыршақ театрының 80 жылдығына орай сахналанып отыр. Автор қазақ халқының жеті кереметінің бірі әрі бірегейі, 1970 жылдары Жетісу өңіріндегі Есік өзенінің бойындағы археологиялық қазба жұмыстары кезінде табылып, бүкіл әлемді таңғалдырған Алтын адамды ертегі-қойылымға арқау етіп алған. Туынды осыдан 2500 жылдай бұрын, темір дәуірінде өмір сүрген бабаларымыздың бабалары — сақ тайпаларының өміртіршілігін жас көрермендердің көз алдына елестетіп, азаттық, бірлік жолындағы жанқиярлық ерлік-шежірелерін паш етеді. Бүгінде Қазақ Елінің тәуелсіздік символына айналып отырған қанатты барысқа мінген Алтын адам балаларды жігерлендіріп, балалардың жүрегіне отаншылдық рухын молынан себері анық. Шымылдық ашылған кезде Алтын адамның: «Иә, біз шыбын жанымыз қыл үстінде тұрса да, өзімізді емес, келер ұрпағымыз бен еліміздің ертеңін ойладық! Солардың қамын жедік! Ел үшін күрес ерге тиген үлес деп білдік! Солар үшін басымызды қатерге тігіп, өмірімізді құрбан еттік! Бірақ біз бұған ешқашан өкінген емеспіз! Өйткені күндердің күнінде еліміз біржола азат болып, азат ұрпақтың дүниеге келетініне біз кәміл сендік!» — деген күркіреген дауысы жас жеткіншектердің көкірек көздерін ашары даусыз.

— Пьесадағы екінші кейіпкер Алтын бала — Азат хан да жақсы суреттеліпті. Бала танымына сай жазылғаны көрініп тұр. Азаттық аңсаған бабалар арманы бүгінгі күнге желі тартып тұрғаны байқалады…

— Сіз айтып отырған бала, пьесадағы екінші бір басты кейіпкер — Алтын бала Азат хан ғой. Сонау бір заманда Алтын адам көксеген азаттыққа қол жеткізу үшін барын салады. Ол басқарған ел дамып-өркендеп, атақ-даңқы бүкіл жер жүзіне таралады. Осындай ерен жетістікке қол жеткізген оны өз көздерімен көріп, даналығынан үлгі-өнеге алу үшін дүниенің төрт бұрышынан небір әміршілер мен патшалар, небір ғұламалар мен ғалымдар Азат ханның еліне қарай толассыз ағылумен болады. Сөйтіп, Азат ханның есімі даңқталған үстіне даңқталып, елінің мерейі өскен үстіне өсе береді…

ҚУЫРШАҚ ТЕАТРЫ АКТЕРЛЕРІ МАРАПАТТАН КЕНДЕ ЕМЕС

— Расын айту керек, «Алтын адам» қойылымы бала түгілі, ересек адамның тұла бойын шымырлатып жібереді екен. Ұлттық рухты қамшылап, жігерді жанитыны ұнады. Бұл қойылым келешек ұрпақтың санасына сіңе берсе, сіздердің де еңбектеріңіздің ақталғаны емес пе?

— Өнер адамына бұдан асқан бақыт бар ма? Автор Ә.Файзуллаұлы «Алтын адам» эпикалық ертегісінде көшпелі қазақ халқының ұлттық болмысын, рухани әлеміміздің қыр-сырын тереңнен ашып, кішкентай бүлдіршіндердің жүрегіндегі ұлттық патриоттық сезімді оятатын әсерлі бояулармен оқиға желісін өрбіте білген. Көтерген тақырыбының өзектілігі, жас баланың азамат болып қалыптасу жолы, түзу жолдан таймай, рухы биік, ержүрек батырға тән қасиеттерді бойына сіңіруі, оларды тәрбиелеу мәселесіне арналған. Бұл — баршаны толғандыратын тақырып. Театрлар осындай қажетті, өзекті тақырыптармен ғана рухтық аренаға шыға алмақ. Ұлттық колорит, ұлттық тақырып негізінде әлемдік, жалпы адами құндылықтарды ту етіп көтеру — мәдениетіміздің бірден-бір парызы.

— «Қуыршақ думан» қойылымы жайлы да айта кетсеңіз.

— «Қуыршақ думан» қойылымы толыққанды концерттік бағдарламадан тұрады. Ұзақтығы 45 минут. Режиссер қойылым барысында қуыршақтың әр жанрымен шешілген 20 номерді бір сахнаға үйлестірген. Оның ішінде Тросты, ұзын бойлы, топтық, марионетка, штревой, штоковый, планшет жанрындағы қуыршақтар артистердің көмегімен кішкентай көрермендердің жүрегінен отыз жылға жуық орын алып келеді. Қойылым әр жастағы балаларға арналған. Украина, Армения, Прибалтика, Шығыс, сондай-ақ қуыршақ ұжымының ұлттық билерін де тамашалай алады бұл көрсетілімде. Сахна әншілері Роза Бағланова, Майкл Джексон, Фарух Закиров, ағайынды Абдуллиндер сынды жұлдыздардың жеке ән номерлері де бар.

— Сөз соңында театр жетістіктеріне тоқтала кетсеңіз…

— Қуыршақ театры әр жылдары көптеген Халықаралық, ортаазиялық және республикалық фестивальдарға қатысып, жүлделі орындарды иеленді. «Киелі алма», «Кұрманғазы», «Аққу Жібек» қойылымдары дипломдар мен мақтау қағаздарымен марапатталды. Сондайақ, театр Ақтөбе қаласында өткен «Ассалаумағалейкум» халықаралық қуыршақ театрларының фестивалінде «Атамекен» қойылымын көрсетіп, диплом және бағалы сыйлықтарды иеленді. С.Жүнісовтің 70 жылдық мерейтойына орай Көкшетау қаласында ұйымдастырылған мәдени шарада театр ұжымы С.Жүнісовтің «Атамекен» қойылымын орындап, дипломға ие болды. 2008 жылы қараша айында VIII «Дед Мороз — 2008» халықаралық форумы аясында ұйымдастырылған «Дед Мороз — 2008» сайысына қатысып, біздің «Аяз аталарымыз» жүлделі орындардан көрінді. Театрда «Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері» атағын иеленген адамдар саны — 2, «Қазақстанның Еңбек сіңірген әртісі» — 3 адам, ҚР Мәдениет министрлігінің «Мәдениет қайраткері» — 10 адам. Жақында өткен халықаралық ІV қуыршақ фестивалінде Үнді, Грекия, Германия, Түркіменстан, Грузия т.б. театрларын басып озып, А.П.Чеховтың «Каштанка» режисер К.Адыловтың сахналауымен бас жүлдені иеленді. 2016 жыл театрдың 80 жылдығына орай театр артистері А.Байырбекова, Ә.Балбаев және тігінші А.Тұрсынбаева «Серпер» жастар сыйлығын иеленіп, лауреат атанды. 2016 жылы театр артисі Айдын Жақыпбаев Қазақстан Театр Қайраткерлері Одағының «Еңлікгүл» ең үздік актер номинациясын жеңіп алды.

— Әңгімеңізге рақмет!

Сұхбаттасқан Нағашыбай Қабылбек